تعویض به‌موقع روغن گیربکس یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حفظ سلامت و عملکرد بهینه خودرو است. این روغن وظیفه روانکاری، خنککنندگی و کاهش اصطکاک بین قطعات گیربکس را بر عهده دارد و در طول زمان به دلیل گرما، فشار و آلودگی‌های ناشی از سایش قطعات، کیفیت خود را از دست می‌دهد. عدم توجه به زمان مناسب تعویض می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی و پرهزینه در سیستم انتقال قدرت شود. در این مقاله از وبلاگ شیپور به بررسی این موضوع و زمان تعویض روغن گیربکس می‌پردازیم.
روغن گیربکس (واسکازین) چیست؟
روغن گیربکس یا واسکازین نوعی روان‌ساز مخصوص است که برای کاهش اصطکاک، خنک‌کاری و محافظت از قطعات داخلی گیربکس (جعبه‌دنده) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روغن نقش حیاتی در عملکرد صحیح سیستم انتقال قدرت دارد، زیرا قطعات متحرک گیربکس مانند چرخ‌دنده‌ها، یاتاقان‌ها و دیگر اجزای داخلی همواره تحت فشار و حرارت بالایی قرار دارند. واسکازین علاوه بر روانکاری، به جلوگیری از فرسایش قطعات و کاهش سایش ناشی از اصطکاک کمک می‌کند و باعث میشود دنده‌ها نرم‌تر و بدون ایجاد صدا تعویض شوند.
روغن گیربکس بسته به نوع سیستم انتقال قدرت به دو دسته اصلی تقسیم میشود: روغن گیربکس اتوماتیک (ATF) و روغن گیربکس دستی. در گیربکسهای دستی، واسکازین دارای ویسکوزیته بالاتر است و بیشتر روی کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش تمرکز دارد. اما در گیربکسهای اتوماتیک، روغن علاوه بر روانکاری، وظیفه انتقال نیرو را نیز بر عهده دارد و ویژگی‌هایی مانند تحمل دمای بالا، مقاومت در برابر اکسیداسیون و خاصیت پاک‌کنندگی رسوبات را دارا است.
با گذشت زمان و کارکرد طولانی‌مدت، روغن گیربکس خواص اولیه خود را از دست می‌دهد و آلوده به ذرات فلزی و رسوبات میشود که می‌تواند عملکرد گیربکس را مختل کند. تعویض به‌موقع واسکازین از افزایش دمای بیش از حد، فرسایش قطعات و کاهش بازدهی سیستم انتقال قدرت جلوگیری می‌کند. بنابراین، انتخاب روغن مناسب و تعویض در زمان مقرر، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حفظ سلامت و عمر مفید گیربکس و در نهایت، عملکرد بهتر خودرو محسوب میشود.
چرا باید روغن گیربکس را تعویض کرد؟
روغن گیربکس به مرور زمان و با کارکرد طولانی‌مدت، تحت تأثیر حرارت بالا، آلودگی‌های ناشی از سایش قطعات و ورود ذرات معلق، خاصیت خود را از دست می‌دهد. در چنین شرایطی، واسکازین دیگر قادر به انجام وظایف خود نخواهد بود و ممکن است باعث افزایش اصطکاک، داغ شدن بیش از حد گیربکس و در نهایت، فرسایش و خرابی قطعات داخلی شود. به همین دلیل، تعویض به‌موقع روغن گیربکس یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حفظ سلامت این بخش و جلوگیری از تعمیرات پرهزینه است.
اگر روغن گیربکس کهنه و فاسد شده باشد، عملکرد تعویض دنده نیز دچار مشکل خواهد شد. در خودروهای دنده دستی، ممکن است راننده هنگام جا زدن دنده‌ها با سختی و صدای غیرعادی مواجه شود و در گیربکسهای اتوماتیک، تعویض دنده‌ها با تأخیر یا ضربه همراه خواهد بود. علاوه بر این، روغن قدیمی نمی‌تواند دمای گیربکس را به خوبی کنترل کند و ممکن است منجر به گرم شدن بیش از حد و کاهش عمر مفید قطعات شود. بنابراین، توجه به زمان مناسب تعویض واسکازین بر اساس توصیه‌های سازنده خودرو و شرایط رانندگی، امری ضروری است که در بلندمدت باعث بهبود عملکرد خودرو و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری خواهد شد.
چه عواملی بر زمان تعویض روغن گیربکس تأثیرگذار است؟
زمان تعویض روغن گیربکس به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توانند باعث افزایش یا کاهش عمر مفید آن شوند. نوع گیربکس، شرایط رانندگی، کیفیت روغن مورد استفاده و طراحی کلی سیستم انتقال قدرت از جمله مواردی هستند که بر مدت زمان عملکرد بهینه واسکازین تأثیر مستقیم دارند. در صورت رعایت نکردن زمان مناسب برای تعویض، روغن خاصیت خود را از دست داده و عملکرد گیربکس دچار مشکل خواهد شد.
- نوع گیربکس: گیربکسهای دستی و اتوماتیک دوره‌های تعویض روغن متفاوتی دارند. در خودروهای اتوماتیک، به دلیل ظرفیت بیشتر روغن و عملکرد متفاوت سیستم، فواصل تعویض معمولاً طولانی‌تر است. به عنوان مثال، میزان روغن گیربکس در خودرویی مانند کوییک دستی حدود ۲.۵ لیتر است، در حالی که مدل اتوماتیک آن به ۴ لیتر روغن نیاز دارد.
- نوع خودرو: طراحی و کیفیت ساخت خودرو و سیستم گیربکس آن در عملکرد روغن تأثیر زیادی دارد. برخی از خودروها به دلیل استفاده از گیربکسهای پیشرفته‌تر و روانکاری بهتر، نیاز به تعویض دیرتر روغن دارند، در حالی که برخی مدل‌ها به تعویض زودهنگام نیاز پیدا می‌کنند. برای اطلاع دقیق از زمان مناسب تعویض، بهتر است دفترچه راهنمای خودرو مطالعه شود.
- شرایط رانندگی: رانندگی در شرایط سخت مانند ترافیک سنگین، مسیرهای کوهستانی، حمل بار سنگین یا استفاده از خودرو برای یدک‌کشی، باعث افزایش فشار و دمای گیربکس میشود. در این شرایط، روغن سریع‌تر کیفیت خود را از دست می‌دهد و نیاز به تعویض زودهنگام پیدا می‌کند. معمولاً توصیه میشود که در شرایط سخت، روغن گیربکس حدود ۲۰ هزار کیلومتر زودتر از زمان معمول تعویض شود.
- نوع روغن گیربکس: روغن‌های گیربکس دارای ویژگی‌های متفاوتی مانند ویسکوزیته، پایداری حرارتی، مقاومت در برابر خوردگی و افزودنی‌های مخصوص هستند. برخی از روغن‌ها به دلیل کیفیت بالاتر و تحمل دمای بیشتر، عمر مفید طولانی‌تری دارند. بنابراین، انتخاب روغن مناسب تأثیر مستقیمی بر زمان تعویض آن و همچنین هزینه تعویض روغن گیربکس دارد.
- عمر مفید روغن گیربکس: روغن گیربکس علاوه بر مسافت طی شده، دارای تاریخ انقضا نیز هست. حتی اگر خودرو مسافت زیادی را طی نکرده باشد، پس از گذشت مدت مشخصی، روغن خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل، توصیه میشود که علاوه بر بررسی میزان کارکرد خودرو، به مدت زمان توصیه‌شده برای تعویض روغن نیز توجه شود.
در صورت عدم تعویض به‌موقع روغن گیربکس، چه مشکلاتی ایجاد میشود؟
اگر تعویض روغن گیربکس در زمان مناسب انجام نشود، ممکن است مشکلات جدی برای سیستم انتقال قدرت ایجاد شود که در نهایت باعث کاهش کارایی گیربکس و افزایش هزینه‌های تعمیرات خواهد شد. در ادامه به بررسی برخی از مشکلات ناشی از عدم تعویض به‌موقع روغن گیربکس می‌پردازیم.
- آسیب‌دیدن چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها: روغن قدیمی دیگر نمی‌تواند به‌درستی قطعات داخلی گیربکس را روانکاری کند. این امر باعث افزایش اصطکاک، سایش شدید چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها و در نهایت، آسیب جدی به گیربکس میشود که ممکن است نیاز به تعمیرات اساسی داشته باشد.
- لرزیدن خودرو و بالارفتن دور موتور: زمانی که روغن گیربکس کیفیت خود را از دست بدهد، انتقال نیرو بین موتور و چرخ‌ها به‌درستی انجام نمی‌شود. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد لرزش در خودرو و افزایش غیر عادی دور موتور شود که در نهایت باعث مصرف سوخت بیشتر و کاهش راندمان خودرو خواهد شد.
- دشواری در عوض‌کردن دنده‌های دستی: در خودروهای دنده‌ای، روغن گیربکس قدیمی باعث سخت‌تر شدن تعویض دنده میشود. راننده ممکن است هنگام جا زدن دنده‌ها با مقاومت یا صدای غیرعادی مواجه شود که می‌تواند تجربه رانندگی را ناخوشایند کرده و به مرور زمان به گیربکس آسیب برساند.
- تغییر شدید و دنده به دنده در خودروهای اتومات: در خودروهای اتوماتیک، روغن گیربکس علاوه بر روانکاری، وظیفه انتقال نیرو را نیز بر عهده دارد. اگر روغن کهنه شود، تعویض دنده‌ها با تأخیر، ضربه یا ناهماهنگی همراه خواهد بود که می‌تواند به گیربکس فشار آورده و عملکرد آن را مختل کند.
- ایجاد سروصدا در خودرو: یکی از نشانه‌های کاهش کیفیت روغن گیربکس، ایجاد صدای غیرعادی در حالت خلاص است. این صدا می‌تواند ناشی از افزایش اصطکاک بین قطعات داخلی باشد که به دلیل کاهش خاصیت روانکاری روغن ایجاد میشود و در صورت بی‌توجهی، منجر به آسیب‌دیدگی گیربکس خواهد شد.
- داغ‌شدن بیش از حد روغن گیربکس و ایجاد بوی سوختگی در خودرو: روغن گیربکس کهنه نمی‌تواند حرارت ناشی از عملکرد گیربکس را به‌خوبی جذب و پراکنده کند. این امر باعث افزایش دمای گیربکس و در موارد شدید، ایجاد بوی سوختگی خواهد شد که می‌تواند نشان‌دهنده آسیب‌دیدگی قطعات داخلی باشد. اگر این مشکل ادامه پیدا کند، احتمال خرابی کامل گیربکس افزایش مییابد.
نشانه‌های فرا رسیدن زمان تعویض روغن گیربکس (واسکازین)
زمانی که روغن گیربکس کیفیت خود را از دست می‌دهد، عملکرد سیستم انتقال قدرت دچار مشکل میشود و نشانه‌های تعویض روغن گیربکس ظاهر می‌شوند که بیانگر نیاز به تعویض روغن هستند. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به مشکل در تعویض دنده و جا نرفتن آن، شنیده‌شدن صدای غیرعادی از گیربکس، لرزش خودرو هنگام حرکت یا تغییر دنده و حتی نشت روغن از گیربکس اشاره کرد. اگر این علائم نادیده گرفته شوند، ممکن است باعث آسیب جدی به قطعات داخلی گیربکس شده و هزینه‌های تعمیرات را افزایش دهند. بنابراین، در صورت مشاهده چنین نشانه‌هایی، باید هرچه سریع‌تر برای بررسی و تعویض واسکازین اقدام کرد.
بهترین زمان برای تعویض روغن گیربکس
تعویض به‌موقع روغن گیربکس نقش مهمی در حفظ سلامت سیستم انتقال قدرت خودرو دارد و از بروز مشکلاتی مانند سخت جا رفتن دنده‌ها، افزایش دمای گیربکس و کاهش عملکرد خودرو جلوگیری می‌کند. با گذشت زمان، این روغن به دلیل تماس مداوم با قطعات متحرک، دمای بالا و ذرات فلزی ناشی از سایش، آلوده و غلیظ میشود. در نتیجه، خاصیت روانکاری و خنککنندگی خود را از دست می‌دهد. بنابراین، دانستن زمان مناسب برای تعویض روغن گیربکس، چه در خودروهای دنده‌ای و چه در خودروهای اتوماتیک، امری ضروری است.
در تعویض روغن گیربکس دستی، توصیه میشود که روغن گیربکس هر ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر تعویض شود. البته این مقدار بسته به شرایط رانندگی و میزان استفاده از خودرو متفاوت است. برای مثال، رانندگانی که در ترافیک‌های سنگین، مسیرهای کوهستانی یا شرایط سخت رانندگی می‌کنند، بهتر است زودتر، یعنی حدود ۲۵ هزار کیلومتر، اقدام به تعویض روغن کنند. دلیل این موضوع این است که در شرایط سخت، میزان تعویض دنده افزایش مییابد و در نتیجه، سایش قطعات بیشتر شده و روغن زودتر آلوده میشود.
در گیربکسهای اتوماتیک، میزان حرارت تولید شده بیشتر از گیربکسهای دستی است، بنابراین روغن سریع‌تر تحت تأثیر قرار می‌گیرد و کیفیت آن کاهش مییابد. کارشناسان توصیه می‌کنند که روغن گیربکس اتوماتیک معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر تعویض شود، اما برای حفظ عملکرد بهتر خودرو، انجام این کار در فواصل ۵۰ هزار کیلومتری نیز می‌تواند مفید باشد. در نهایت، بهترین راه برای تعیین دقیق زمان تعویض، مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو و در نظر گرفتن شرایط رانندگی است تا از بروز مشکلات جدی برای گیربکس جلوگیری شود.
جمع‌بندی
تعویض به‌موقع روغن گیربکس از مهم‌ترین اقداماتی است که تأثیر مستقیمی بر عملکرد و عمر مفید سیستم انتقال قدرت خودرو دارد. با توجه به نوع گیربکس، شرایط رانندگی و کیفیت روغن مورد استفاده، زمان تعویض واسکازین متغیر است و بی‌توجهی به آن می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند سختی در تعویض دنده، افزایش دمای گیربکس و حتی خرابی قطعات داخلی شود. بنابراین، برای جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیرات و حفظ عملکرد روان خودرو، توصیه میشود که در زمان مناسب نسبت به تعویض روغن گیربکس اقدام کنید.
سوالات متداول
روغن گیربکس را هر چند وقت یکبار باید تعویض کرد؟
بسته به نوع گیربکس، زمان تعویض متفاوت است؛ در گیربکسهای دستی معمولاً هر ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر و در گیربکسهای اتوماتیک بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر توصیه میشود. اما در شرایط رانندگی سخت، این بازه کوتاهتر خواهد شد.
چه علائمی نشان می‌دهد که روغن گیربکس نیاز به تعویض دارد؟
مشکل در تعویض دنده، شنیدن صدای غیرعادی از گیربکس، لرزش خودرو هنگام حرکت، نشت روغن و داغ شدن بیش از حد از مهم‌ترین نشانه‌های فرا رسیدن زمان تعویض روغن گیربکس هستند.
آیا روغن گیربکس فاسد میشود حتی اگر مسافت زیادی طی نکنیم؟
بله، حتی اگر خودرو زیاد حرکت نکند، روغن گیربکس پس از مدت مشخصی خاصیت خود را از دست می‌دهد. توصیه میشود علاوه بر مسافت طی‌شده، به تاریخ انقضای روغن نیز توجه کنید.
چه عواملی باعث کاهش عمر روغن گیربکس می‌شوند؟
رانندگی در شرایط سخت مانند ترافیک سنگین، مسیرهای کوهستانی، یدک‌کشی، استفاده از روغن نامناسب و افزایش حرارت گیربکس از عوامل اصلی کاهش عمر روغن گیربکس هستند.
آیا استفاده از روغن گیربکس باکیفیت نیاز به تعویض را از بین میبرد؟
خیر، حتی با استفاده از بهترین روغن، به مرور زمان خاصیت روانکاری و خنککنندگی آن کاهش مییابد و باید در زمان مناسب تعویض شود تا از آسیب به گیربکس جلوگیری شود.